از جاده ابریشم تا آتش‌سوزی؛ سرنوشت تلخ بازار تبریز | بازار تبریز؛ از جهانی شدن تا سوختن

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده: آتش‌سوزی در بازار تبریز، نه فقط یک حادثه که یک فاجعه تکرارشونده است. این بازار، با تاریخی هزار ساله، همواره در مقابل زبانه‌های آتش آسیب‌پذیر بوده است. هر بار که شعله‌های آتش از میان گذرهای سنگ‌فرش شده‌اش بالا می‌کشد، نه تنها بافت تاریخی و هنری این شهر را تهدید می‌کند، بلکه قلب هزاران کسبه و خانواده‌ای که امرار معاش‌شان به این بازار گره خورده را می‌سوزاند. آیا این حوادث تنها نتیجه سهل‌انگاری است یا نشانه‌ای از نیاز به بازنگری جدی در استانداردهای ایمنی و حفاظت از میراث فرهنگی ما؟ آتش‌سوزی در بازار تبریز، هشداری است که هر بار نادیده گرفته می‌شود، اما هرگز خاموش نمی‌شود.

بازار تبریز؛ از جهانی شدن تا سوختن

بازار تبریز، که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده جهان شناخته می‌شود و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، بارها و بارها با آتش‌سوزی‌هایی مواجه شده که بخش‌هایی از این اثر تاریخی را تخریب کرده است.

آتش‌سوزی، بلایی بود که در سال ۱۳۸۸ بر بازار تبریز، این بنای تاریخی و ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، نازل شد. اما این حادثه، تنها یکی از بسیاری آتش‌سوزی‌هایی نبود که این بازار با شکوه را به آتش کشیده باشد؛ از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۸، این بازار ۱۷۲ بار دچار حریق شده که عمده این آتش‌سوزی‌ها ناشی از سیم‌کشی‌های غیراستاندارد برق بوده است.

آبان ۱۳۸۸ (۲۰۰۹): آتش‌سوزی مشهور ۱۳ آبان ۱۳۸۸ دقیقاً در ساعت ۱۷:۳۰ شروع شد. این آتش‌سوزی، بخش‌هایی از راسته تاریخی «ایکی قاپیلار» را که یکی از مراکز مهم فروش پوشاک و لوازم آرایشی است، درگیر کرد. علت احتمالی این آتش‌سوزی، واژگونی یک چراغ علاءالدین در یکی از مغازه‌های این راسته بود که به دلیل مواد اشتعال‌زا مثل پارچه و لوازم آرایشی، به سرعت گسترش یافت. نیروهای آتش‌نشانی که به سرعت به محل حادثه رسیدند، توانستند آتش را مهار کنند، اما خسارات زیادی به بار آمد و بیش از ۱۰۰ مغازه آسیب دیدند. این حادثه به ۸ آتش‌نشان آسیب رساند و به حدود ۲۰ میلیارد تومان خسارت مالی منجر شد.

اردیبهشت ۱۳۹۸ (۲۰۱۹): ده سال بعد، در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸، دوباره خبر آتش‌سوزی در سرای دو دری یا همان «ایکی قاپیلی» بازار تبریز در فضای مجازی پیچید. این آتش‌سوزی که در ساعات اولیه صبح اتفاق افتاد، به دلیل نامعلومی شروع شد و به سرعت گسترش یافت، منجر به آسیب دیدن حدود ۱۲۰ مغازه شد. در این حادثه، ۲۹ نفر مصدوم شدند و ۲ نفر جان خود را از دست دادند. حضور گسترده نیروهای امدادی و آتش‌نشانی نیز برای کنترل این آتش‌سوزی مورد نیاز بود. خسارات این حادثه تقریباً ۱۰ میلیارد تومان برآورد شد.

مهر ۱۳۷۶ و آبان ۱۳۸۸: بازار تبریز در این سال‌ها نیز شاهد آتش‌سوزی‌های بزرگی بوده که به نوبه خود به بازسازی و مرمت‌های گسترده نیاز داشته‌اند. با این حال متاسفانه، آمار دقیق و جامعی از تمام آتش‌سوزی‌های بازار تبریز به صورت عمومی در دسترس نیست.

از جاده ابریشم تا آتش‌سوزی؛ سرنوشت تلخ بازار تبریز

آتش‌سوزی‌های دهه اخیر در بازار تبریز نه تنها یک مسئله ایمنی و حفاظتی، بلکه یک پدیده چند بعدی است که جنبه‌های مختلفی از زندگی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، و حتی سیاسی را تحت تاثیر قرار می‌دهدکه می‌توان آن را به چندین جنبه تحلیل کرد:

۱. فرهنگی و تاریخی:

از دست دادن میراث: هر آتش‌سوزی، بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران را نابود می‌کند. بازار تبریز با سابقه‌ای هزار ساله، نه تنها یک مکان تجاری بلکه یک شاهد تاریخی است. بازسازی بناهای تاریخی هرگز نمی‌تواند اصالت و پتینه اصلی را بازگرداند.

هویت شهری: بازار تبریز مرکز هویت و نماد شهر تبریز است. آسیب به این بازار، ضربه‌ای به احساس غرور و هویت محلی وارد می‌کند.

۲. زیرساخت و ایمنی:

مشکلات ساختاری: ساختار قدیمی بازار، با مواد سنتی مانند چوب و خشت، به شدت مستعد آتش‌سوزی است. علاوه بر این، سیم‌کشی‌های غیراستاندارد و عدم وجود سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق مدرن، خطر را چندین برابر می‌کند.

نیاز به بهسازی: آتش‌سوزی‌ها نشان می‌دهند که بازار نیاز به بهسازی و مرمت با رعایت استانداردهای نوین ایمنی دارد، بدون اینکه به اصالت تاریخی آن آسیب بزند.

۳. اقتصادی:

هر آتش‌سوزی، خسارت‌های میلیاردی به بار می‌آورد که نه تنها به کسبه و مالکان مغازه‌ها بلکه به اقتصاد محلی و ملی ضربه می‌زند. بازار تبریز نه تنها یک مرکز تجاری بلکه یک محرک اقتصادی برای منطقه است. آتش‌سوزی‌ها می‌توانند به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران، تعطیلی موقت یا دائمی مغازه‌ها و افزایش بیکاری منجر شوند.

۴. اجتماعی:

واکنش‌های مردمی: آتش‌سوزی‌ها نشان‌دهنده همبستگی جامعه در زمان بحران است. کمک‌های مردمی، حمایت از کسبه و درخواست‌ها برای اقدامات بهتر دولتی، همه نشانه‌هایی از یک جامعه فعال و درگیر هستند.

چالش‌های بازسازی: بازسازی بازار نیاز به همکاری گسترده بین دولت، متخصصان میراث فرهنگی، کسبه و جامعه محلی دارد. این فرآیند باید با حفظ اصالت و در عین حال توجه به نیازهای ایمنی و مدرن سازی انجام شود.

۵. سیاسی:

مسئولیت‌پذیری: هر آتش‌سوزی به بحث‌های سیاسی درباره مسئولیت‌پذیری نهادهای مربوطه دامن می‌زند. سوالاتی درباره نظارت، بودجه‌های حفاظتی، و اقدامات پیشگیرانه مطرح می‌شود.

بازسازی و سیاست‌های شهری: آتش‌سوزی‌ها می‌توانند به عنوان فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های شهری و ملی در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی استفاده شوند.

۶. آموزش و آگاهی:

نیاز به آموزش: آتش‌سوزی‌ها نشان می‌دهند که نیاز به آموزش عمومی درباره ایمنی، پیشگیری از آتش‌سوزی و اقدامات در زمان بحران وجود دارد.

بازار تبریز؛ از شکوه تا سوختن

آتش‌سوزی‌های مکرر بازار تبریز نه تنها شعله‌های آتش بلکه توفانی از چالش‌های اقتصادی به پا می‌کنند. هر جرقه‌ای که در این بازار تاریخی زده می‌شود، میلیاردها تومان خسارت به بار آورده و چرخه‌ای از تعطیلی‌ها، بیکاری و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران را رقم می‌زند، یک ضربه مهلک به قلب اقتصادی تبریز. در ادامه، جزئیات بیشتری از این تأثیرات اقتصادی ارائه می‌شود:

۱. خسارات مستقیم:

خسارات فیزیکی: هر آتش‌سوزی به تخریب مغازه‌ها، اجناس، و زیرساخت‌های بازار منجر می‌شود. به عنوان مثال، در آتش‌سوزی‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۸، خسارات مالی به ترتیب حدود ۲۰ میلیارد و ۱۰ میلیارد تومان برآورد شده است.

هزینه‌های بازسازی: بازسازی و مرمت بازار پس از آتش‌سوزی‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است. این شامل هزینه‌های مصالح ساختمانی، نیروی کار متخصص، و احتمالاً مشاوره‌های حفاظتی و معماری می‌شود.

۲. تأثیر بر کسب و کارها:

تعطیلی موقت یا دائمی: بسیاری از مغازه‌ها پس از آتش‌سوزی مجبور به تعطیلی موقت یا حتی دائمی می‌شوند. این امر نه تنها به کسبه بلکه به کارگران و کارکنان این مغازه‌ها نیز ضربه می‌زند.

از دست رفتن درآمد: برای افرادی که معیشتشان به بازار وابسته است، هر روز تعطیلی به معنای از دست رفتن درآمد است. این موضوع به ویژه برای کسبه‌ای که از وام‌های بانکی یا بدهی‌های دیگر برای اداره مغازه‌هایشان استفاده می‌کنند، بحران‌زا است.

کاهش اعتماد: آتش‌سوزی‌ها می‌تواند به کاهش اعتماد مشتریان و سرمایه‌گذاران به ثبات و ایمنی بازار منجر شود، که به نوبه خود می‌تواند بر فروش و سرمایه‌گذاری‌های آینده تأثیر منفی بگذارد.

۳. تأثیر بر اقتصاد محلی و منطقه‌ای:

تغییر در الگوی تجارت: پس از هر آتش‌سوزی، ممکن است تغییراتی در الگوی تجارت و خرید محلی رخ دهد، به طوری که مردم به سوی بازارهای دیگر یا خرید آنلاین روی آورند.

اثرات بر توریسم: بازار تبریز یکی از جاذبه‌های گردشگری است. آسیب به این بازار می‌تواند تعداد گردشگران را کاهش دهد که به نوبه خود بر درآمدهای حاصل از گردشگری و صنایع وابسته تأثیر منفی می‌گذارد.

کاهش ارزش املاک اطراف: آتش‌سوزی‌ها می‌توانند به کاهش ارزش املاک و مستغلات در اطراف بازار منجر شوند، زیرا به عدم امنیت و پایداری بازار دامن می‌زنند.

۴. هزینه‌های غیرمستقیم:

هزینه‌های اداری و حقوقی: رسیدگی به مسائل حقوقی مربوط به خسارات، بیمه‌ها، و احیاناً ادعاهای قانونی نیز هزینه‌های اضافی ایجاد می‌کند.

بار مالی بر دولت: از نظر اقتصادی، دولت ممکن است مجبور به تزریق بودجه بیشتر برای بازسازی و حمایت از کسبه شود، که این امر می‌تواند بودجه‌های دیگر را تحت تاثیر قرار دهد.

این تأثیرات نشان می‌دهند که آتش‌سوزی‌ها در بازار تبریز می‌توانند چرخه‌ای از مشکلات اقتصادی ایجاد کنند که بهبود آن‌ها نیازمند زمان و منابع قابل توجهی است.

بازار تبریز در آتش سهل‌انگاری می‌سوزد؟

بازار تاریخی تبریز، به عنوان وسیع‌ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته در جهان، مانند قلب تپنده شهر عمل می‌کند و نقش حیاتی در بافت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تبریز دارد. هر آتش‌سوزی در این بازار، نه تنها به بنای تاریخی آسیب می‌زند بلکه زندگی و معیشت بسیاری از افراد را که مغازه‌هایشان را به عنوان میراث خانوادگی دارند، تحت تاثیر قرار می‌دهد.

علت اصلی آتش‌سوزی‌های دهه اخیر بازار تبریز، یک معمای پیچیده است که پشت شعله‌های آتش پنهان شده: سهل‌انگاری یا ناکارآمدی؟ سیم‌کشی‌های غیراستاندارد برق، شاید ماشه‌ای باشد که این حوادث را شلیک می‌کند، اما ریشه‌های عمیق‌تری در عدم توجه به ایمنی، کمبود سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق، و نگهداری ناکافی از این میراث جهانی نهفته است. این آتش‌سوزی‌ها، نه تنها به ساختار فیزیکی بازار بلکه به اقتصاد، فرهنگ و هویت شهر تبریز ضربه می‌زنند. آیا وقت آن نرسیده که بپذیریم این آتش‌ها، هشدارهایی برای بازنگری در مدیریت و حفاظت از میراثمان هستند؟ آیا نیاز نیست به جای ترمیم مکرر، به پیشگیری و حفاظت پایدار فکر کنیم؟ بازار تبریز نه فقط یک مکان تجاری، بلکه یک سرمایه محلی، ملی، منطقه ای و جهانی است که در آتش سوء مدیریت می‌سوزد.